بر اساس آمارهای رسمی، در سال هزار و چهارصد بیش از ۳۶ میلیون وسیله نقلیه در ایران تردد می‌کردند که با کسر موتورسیکلت‌ها، خودروهای باری، سنگین و کشاورزی، ۱۸.۴ میلیون دستگاه خودروی سواری در ایران وجود داشته است.
بطور متوسط، هر خودروی سواری هر ۴ سال نیاز به تعویض تمام لاستیک ها دارد. این گزاره را می توان به عنوان یک فرض، اینگونه دید که هر خودروی سواری در سال نیاز به تهیه ی یک حلقه لاستیک دارد. اگر با توجه به تنوع و تعداد خودروهای موجود در کشور و همچنین سایزهای لاستیک مورد استفاده ی آنها، قیمت فرضی یک حلقه لاستیک را در سال ۱۴۰۰ معادل یک میلیون تومان در نظر بگیریم، بنابراین می توان اینگونه نتیجه گرفت که با فرض ثبات قیمت، سالانه بطور متوسط مبلغی بیش از ۱۸ همت (هزار میلیارد تومان) صرفا برای خرید لاستیک سواری در کشور جابجا می شود. به این عدد باید هزینه های مربوط به حمل لاستیک خریداری شده یا سفر درون شهری برای دریافت آن و عوارض جانبی آنها مانند افزایش مصرف سوخت، ایجاد ترافیک، بروز تصادف، افزایش آلودگی هوا و … را هم برای دریافت لاستیک خریداری شده و هم برای حمل لاستیک معیوب و ضایع شده به منظور بازیافت یا دپو اضافه کرد که در این نوشته مورد هدف نیست.
این ارقام در حالی است که لاستیک بصورت مناسب نگهداری شود و بطور یکنواخت ساییده شده و به پایان عمر مفید خود برسد. اما خوب می دانیم که در خیلی از موارد نیز، لاستیک بسیار زودتر از عمر مفید خود، معیوب و ضایع شده و لذا از رده خارج می شود. بنابراین با توجه به بزرگی عدد مورد بحث، لازم است تا این موضوع توسط شرکت ها و انجمن ها و کارشناسان این حوزه، مورد دقت بیشتر قرار گرفته تا با ارائه ی راهکارهای مفید و انتخاب بهترین راهکار، ضمن افزایش طول عمر لاستیک و آموزش بهره برداری حداکثری از آن، از هدررفت سرمایه ی مردم و کشور جلوگیری شود.
آنچه از عهده ی نگارنده ی این سطور بر می آید، تولید محتوا و برگزاری دوره های آموزشی در رابطه با چگونگی نگهداری درست از لاستیک به منظور بهره برداری بیشتر و افزایش طول عمر آن است. اما آنچه از سوی سازمان ها و شرکت ها و ارگان ها قابل انجام است، فراهم کردن بستر مناسب برای آگاهی بخشی در گستره ای وسیع تر و طبیعتا اثرگذارتر است. دو قشر مهم در این رابطه، پلیس راهور و آپاراتی ها و اوپراتورهای مراکز نصب و تعویض و بالانس لاستیک سراسر کشور هستند. پلیس راهور باید بطور قانونی، حق اعمال قانون در رابطه با لاستیک های معیوب یا حادثه ساز داشته باشد. آپاراتی ها و اوپراتورهای مراکز نصب و تعویض و بالانس لاستیک نیز با توجه به اینکه آخرین حلقه ی زنجیره ی تامین تایر برای خودروها هستند، بشدت به آموزش نیاز دارند. به جرأت می توان گفت بیش از نود درصد آپاراتی های کشور، هنوز نمی دانند که یک جفت لاستیک نو را باید در کدام محور خودرو نصب کنند!
با این مقدمه و پیش از ورود به بحث اصلی، لازم است ابتدا درباره ی تایر سواری کمی بیشتر بدانیم.
کوتاه درباره ی تایر سواری، ساختار و ویژگی های آن
تایر سواری از نظر ساختاری به دو دسته کلی تقسیم می شود: لاستیک های بایاس و لاستیک های رادیال. از آنجایی که تکنولوژی بایاس بسیار قدیمی بوده و لاستیک آن نیز مورد مصرف عموم مردم نیست، از بررسی آن صرفنظر می کنیم. اما لاستیک رادیال که اکثر لاستیک های امروزی مورد مصرف عموم مردم را تشکیل می دهند، فارغ از قیمت و کیفیت و برند تولیدکننده شان ساختاری مانند شکل زیر دارند:
اما هر کدام از قسمت های مختلف لاستیک ، ماموریت مشخصی دارند که بصورت کوتاه در ذیل به قسمت های اصلی اشاره می شود:
رویه یا آج (Tread): قسمتی سرتاسری از لاستیک که با سطح جاده در تماس است و شامل برجستگی ها و فرو رفتگی هایی است که طرح آج را تشکیل می دهند و با بهره گیری از آمیزه ی لاستیکی خود، چنگ زنی، مقاومت در برابر سایش و محافظت از اجزای داخلی و بدنه لاستیک را فراهم می کند. در زیر این رویه، لایه هایی از جنس سیم آمیخته به مواد لاستیکی تعبیه می شوند.
شانه (Shoulder): ناحیه ای است سرتاسری در انتهای دو سمت رویه و متصل به دیواره که نقش مهمی در انتقال و خروج حرارت تجمیع شده درون لاستیک ، به سمت بیرون و همچنین محافظت از بدنه اصلی دارد.
دیواره (Sidewall): بخشی است سرتاسری بین شانه و طوقه لاستیک که نقش محافظت از بدنه ای اصلی لاستیک را بر عهده دارد. نوشته ها و مشخصات لاستیک بر روی دیواره حک می شود.
طوقه (Bead): سخت ترین قسمت لاستیک است که از سیم های فولادی تشکیل ده و لاستیک از این قسمت بر روی رینگ قرار می گیرد. طوقه مانند ستون نگه دارنده ی بدنه لاستیک است.
بدنه (Carcass): ساختار اصلی لاستیک است که رویه و دیواره، آن را پوشانده و محافظت می کنند. بدنه لاستیک از جنس نخ های صنعتی آمیخته به مواد لاستیکی بوده و به کمک فشار باد داخل آن، بار وارده را تحمل می کند.
لایه داخلی (Inner liner): یک لایه ی لاستیکی در داخل لاستیک است که وظیفه ی آن نگهداری باد داخلی لاستیک است.
بنابراین بطور خلاصه باید گفت لاستیک سواری رادیال قطعه ای بسیار پیچیده و متشکل از مواد لاستیکی، نخ، سیم و سایر مواد شیمیایی است که به فراخور نیاز، در آن بکار برده می شوند. حال که با نواحی اصلی لاستیک رادیال سواری آشنا شدید، خوب است تا وظایف اصلی لاستیک را نیز بر شماریم تا بدانیم این قطعه ی مهم خودرو، برای چه ماموریت هایی طراحی می شود.
چهار عملکرد اصلی لاستیک ها:
- تحمل وزن خودرو و بار آن
- انتقال نیروی شتاب دهنده و شتاب گیرنده به سطح جاده
- تغییر جهت حرکت
- جذب تنش های وارده از سطح جاده
بهتر است این را هم بدانیم که لاستیک ها هفت عملکرد فرعی نیز دارند که شامل مصرف سوخت، طول عمر سایشی، چسبنگی در سطح خشک و چسبندگی در سطح خیس، فرمان پذیری، نرمی رانندگی (راحتی سرنشین) و میزان تولید صدا می شود.
اکنون که با لاستیک و اجزای اصلی و عملکرد های اصلی و فرعی آن آشنا شدیم، می توانیم وارد بحث اصلی که همان عیوب لاستیک ها حین سرویس است بشویم. ابتدا ذکر این نکته لازم است که هر ناحیه از لاستیک ، می تواند به اشکال بسیار متنوع و گوناگونی دچار عیب شود. بنابراین نمی توان تمام عیوب یک ناحیه را در چنین مطلب کوتاهی بیان کرد. کما اینکه عیوب تمام نواحی لاستیک را شاید بتوان در یک کتاب ۴۰۰ صفحه ای در اندازه ی A4 منتشر کرد. علاوه بر این، لاستیک ها همیشه راهی تازه برای دچار شدن به عیوب جدید می یابند تا ما کارشناسان را غافلگیر کنند و به چالش بکشند! لذا با این درک از ابعاد موضوع، صرفا به توضیح سه عیب رایج و پرشمار لاستیک های رادیال سواری می پردازیم.
عیوب رایج لاستیک های سواری و راهکارهای جلوگیری از بروز آنها
سایش نامنظم رویه:
رویه ی لاستیک بسیار متأثر از فشار باد، نوع و شیوه ی کاربری و چگونگی اعمال نیرو بر لاستیک از ناحیه ی خودرو است. بدین صورت که در صورت تنظیم بودن فشار باد، نصب اصولی، اعمال بار و نحوه ی مصرف استاندارد و همچنین سالم و تنظیم بودن جلوبندی، سیستم تعلیق، محورهای خودرو و مجموعه ی چرخ ها به منظور توزیع نیروی یکنواخت روی لاستیک ها، سایش آنها بصورت منظم و یکنواخت صورت می گیرد. بعبارتی در این حالت، اگر عمق آج تمام شیارها را اندازه گیری کنیم، همگی یک عدد واحد را نشان خواهند داد.
اما اگر هر یک از موارد ذکر شده به درستی انجام نشود، سایش نامنظم (که در اصلاح عامیانه، لاستیک سایی یا پله کردن گفته می شود) امری اجتناب ناپذیر خواهد بود. بنابراین بروز عیب سایش نامنظم، بطور عام ارتباطی به فرآیند تولید لاستیک ندارد. همانطور که در تصویر بالا پیداست، بخشی از اشکال گوناگون سایش نامنظم لاستیک، به تنظیم نبودن فشار باد (Under Inflated به معنی کم بادی و Over Inflated به معنی پر بادی است) و برخی دیگر نیز به نقص فنی در خودرو و همچنین کاربری و نصب نادرست و یا ترکیبی از دلایل باز می گردد.
راهکارهای جلوگیری از عیب سایش نامنظم رویه:
باید با بررسی منظم ماهانه، فشار باد لاستیک ها را همیشه در حالت تنظیم نگه داشت. اغلب خودروهای امروزی دارای نشانگر هشدار دهنده ی فشار باد لاستیک ها هستند. باید نسبت به این هشدارها آگاه و حساس بود. همچنین باید بصورت دوره ای از سلامت خودرو و نبود نقص فنی در مجموعه ی محورها و چرخ ها مطمئن شد. با بررسی مرتب و بازرسی چشمی، می توان از تشدید عیوب سایشی جلوگیری و برای رفع علت آنها اقدامی سریع انجام داد. پیش از هر سفر بین شهری، بهتر است به یک آپاراتی مطمئن مراجعه و ضمن تنظیم باد لاستیک ها، از سلامت آنها اطمینان حاصل کرد.
پنچری:
تایر قطعه ای است که در قبال پنچر شدن، ایمنی صددرصدی ندارد. لذا پنچر شدن تایرهای معمولی امری عادی است و مصرف کنندگان باید بدانند که بروز این اتفاق، به معنی بی کیفیت بودن تایر نیست. تمام لاستیک های تولیدی برندها حتی برندهای برتر دنیا، دچار این عیب می شوند. اگرچه امروزه در دنیا لاستیک های پنچررو یا مقاوم در برابر پنچری، مورد توجه بیشتری قرار گرفته اند. در هر حال بهتر است پس از بروز پنچری، فقط به فکر چاره باشیم.
خبر خوب اینکه پنچرشدن لاستیک های رادیال، بطور معمول چندان حادثه ساز نیست. چرا که نفوذ اجسام تیز در رویه ی این لاستیک ها، توأم با ماندن جسم تیز در درون بدنه لاستیک بوده و خود مانع از خروج ناگهانی هوای درون لاستیک می شود. بنابراین ترکیدن لاستیک در کار نیست. اما بروز عیب پنچری حتما برای راننده و سرنشینان، اتفاقی ناخوشایند است. در چنین شرایطی، یکی از راهکارها تعمیر لاستیک پنچر شده است. این راهکار تنها در صورتی توصیه می شود که نفوذ جسم تیز، از ناحیه ی رویه یا آج باشد. ناحیه ی دیواره، منطقه ی ممنوعه ی تعمیر است و لاستیک پنچر شده از این ناحیه را باید بلافاصله از سرویس خارج کرد.
راهکار رفع یا جلوگیری از بروز عیب پنچری
پنچری یک نوع حادثه است و شاید بتوان با رانندگی هوشیارانه تر و دقت بیشتر به سطح جاده، از بروز آن جلوگیری کرد. اما در صورتی که لاستیک پنچر شده سالم باشد، یک راه سریع برای تعمیر و کاربری مجدد آن، این است که از کیت های رایج پنچرگیری موسوم به فیتیله استفاده کنیم. اما نکته ی مهمی در این میان وجود دارد که هر راننده ای باید بداند و آن اینکه استفاده از فتیله، یک تعمیر دائمی، استاندارد و اصولی نیست بلکه یک راهکار سریع و موقتی است. بنابراین در صورت استفاده از فیتیله، پس از رسیدن به یک مقصد مناسب، حتما باید فیتیله خارج و لاستیک بصورت اصولی تعمیر شود. بدیهی است که این امر باید توسط یک فرد آموزش دیده و کاربلد انجام پذیرد.
تعمیر اصولی لاستیک بمعنی استفاده از برچسب یا وصله پنچرگیری است. البته این برچسب ها هنوز در ایران فراگیر نشده اند و عده ی اندکی از اوپراتورهای خدمات لاستیک و آپاراتی ها، روش تعمیر لاستیک با آنها را آموزش دیده اند. در زیر تصویر نمونه ای از این برچسب ها و چگونگی کاربرد آنها را می بینید.
جدایی یا تورم دیواره:
برای خیلی از ما پیش آمده که هنگام سوار شدن یا خارج شدن از خودرو، با نگاهی به لاستیک ها شاهد تورم یا برآمدگی در دیواره ی یکی از آنها بوده ایم. این عیب در اصطلاح عامیانه اسامی مختلفی دارد، اما عمدتا به آن دوپوست شدن یا تاول گفته می شود. باید بدانیم که این عیب عمدتا در اثر برخورد لاستیک و فشرده شدن آن بین رینگ و سطحی برجسته اتفاق می افتد و منجر به آسیب دیدن لایه ی نخی بدنه ی اصلی می شود. پاره شدن یا آسیب دیدن نخ ها به معنی ایجاد فضایی برای هجوم هوای داخل لاستیک به نقطه ی آسیب دیده است. از آنجایی که هنوز دیواره ی لاستیکی لاستیک آسیبی ندیده، فشار باد را تحمل می کند و مانع خروج ناگهانی باد داخل لاستیک می شود. با این مکانیزم، دیواره ی لاستیک بصورت متورم دیده می شود.
باید بدانیم که این عیب قابل تعمیر نیست و چنین لاستیک ی در نهایت باید از سرویس خارج شود. دیر یا زود دارد اما سوخت و سوز ندارد. ممکن است لاستیک معیوب، مدتی به همین روال به حرکت خود ادامه دهد اما هر آن می تواند دچار ترکیدگی و حتی منجر به حادثه شود. بنابراین به هیچ عنوان از کنار این عیب، نباید ساده عبور کرد.
این عیب هم عموما بصورت اتفاقی رخ می دهد و از جنس حادثه است. مثلا عبور از یک چاله در جاده با سرعتی قابل توجه، یا پارک کردن خودرو بگونه ای که لاستیک به جدول فشرده شود می تواند باعث ایجاد این عیب گردد. بنابراین پس از بروز این عیب نیز، همچون بروز عیب پنچری، نباید دنبال مقصر بگردید و صرفا بایست به فکر چاره باشید.
راهکارهای جلوگیری از بروز عیب تورم دیواره:
باید هنگام رانندگی و پارک کردن خودرو، دقت و احتیاط بیشتری به خرج داد. همچنین در برخی برندها، لاستیک هایی وجود دارند که با تقویت دیواره، در برابر چنین عیبی مقاومترند. با انتخاب آنها می توان تا حد زیادی در برابر این عیب مصون ماند.
برای ما بنویسید شما با کدام عیوب بیشتر مواجه شده اید؟ اگر تجربه ی دیگری دارید برای ما نظر ارزشمندتان را بنویسید.
هر گونه استفاده از محتوای متعلق به حامی تایر، صرفا با ذکر منبع بلامانع است.